Ετσι, ο Ανδρέας Μέρσιν έκτοτε αφοσιώνεται στον λαβυρινθώδη τομέα της βιομιμητικής, προσπαθώντας να αναπτύξει περίτεχνες συσκευές οι οποίες μιμούνται λειτουργίες της φύσης. Το πιο πρόσφατο επίτευγμά του το διαβάσαμε στον διεθνή Τύπο πριν από περίπου έναν χρόνο: είναι η περίφημη ηλεκτρονική «μύτη» η οποία, μιμούμενη και πολλαπλασιάζοντας την όσφρηση του σκύλου, θα μπορεί να «ανιχνεύει» στο σώμα μας διάφορες μορφές καρκίνου. Αυτόν τον καιρό βρίσκεται στο στάδιο τελειοποίησής της.
Τον συναντήσαμε πρώτα στο εργαστήριό του, όπου μας κάλεσε για να μας δείξει τα παιχνίδια, τα «toys» με τα οποία ασχολείται η ομάδα του αυτήν την περίοδο. Στην ξενάγηση που μας έκανε έπειτα σε όλα τα τμήματα και τα εργαστήρια του ΜΙΤ καταλάβαμε ότι είναι ίσως ο πιο γνωστός ερευνητής στους κύκλους του πανεπιστημίου, αφού οι περισσότεροι φοιτητές που συναντούσαμε, από οποιαδήποτε σχολή, τον χαιρετούσαν, συνήθως με μια μικρή υπόκλιση.
Η συνάντησή μας ξεκίνησε με μια αρκετά κοινότοπη ερώτηση, εκτός συνέντευξης: «Πώς αποφασίσατε να φύγετε από την Ελλάδα;». Μας έδωσε όμως μια εξαιρετική απάντηση, την οποία οφείλουμε να καταγράψουμε. «Οταν τελείωσα το λύκειο και κοίταξα μπροστά, σκέφτηκα το εξής. Αν μείνω στην Ελλάδα, θα μπω στο Πολυτεχνείο και επειδή υπάρχει και μια εντελώς χαβαλετζίδικη πλευρά του εαυτού μου, θα μπλεχτώ με το όλο κλίμα εδώ, θα το ρίξω στον χαβαλέ και στις καταλήψεις και δεν θα καταλήξω πουθενά. Από την άλλη, ήξερα επίσης ότι υπάρχει και η πλευρά του εαυτού μου η οποία είναι πολύ οργανωτική και ότι αν μπω σε ένα πρόγραμμα και βάλω στόχους, συγκεντρώνομαι και συνήθως τους πετυχαίνω. Ετσι, αποφάσισα να ακολουθήσω αυτή την ιδιότητά μου και έφυγα».
Η αμερικανική γλώσσα δεν είναι και πολύ πλούσια, αλλά έχει μια σωστή έκφραση: «No guts, no glory». Δείξατε στον εαυτό σας τα «κότσια» σας; «Εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι ότι μέσα από αυτή την απόφαση βρήκα τον εαυτό μου. Aυτό δεν είναι ό,τι πιο σημαντικό έχουμε να κάνουμε σε αυτή τη ζωή; Να βρούμε τον εαυτό μας; Ολα μετά είναι αλλιώς».
Ξέρουμε ότι εδώ στο εργαστήριό σας έχετε προχωρήσει πολύ την έρευνα σχετικά με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και το πώς μπορεί αυτή να «ελεγχθεί» για την παραγωγή ενέργειας. «Οντως. Και μπορεί στον κόσμο να μην ακούγεται τόσο εντυπωσιακό όσο η “μύτη” που δημιουργούμε, αλλά σκεφτείτε ότι θα μπορούν να κατασκευαστούν απλά και φθηνά φωτοβολταϊκά από φυτά προσβάσιμα σε όλους!».
Πιστεύετε ότι οι λύσεις βρίσκονται στις λειτουργίες της φύσης και ότι απλώς απομένει να τις καταλάβουμε και να τις μετατρέψουμε σε συσκευές καθημερινής χρήσης; «Κοιτάξτε, το καλύτερο “όργανο” που έχει υπάρξει ποτέ είναι το κορμί μας. Η φύση είναι απίστευτη, και γι’ αυτό βιολογία και τεχνολογία έχουν αρχίσει ήδη να γίνονται ένα πράγμα. Με την ευκαιρία, να σας ενημερώσω για κάτι καινούργιο, το οποίο εφαρμόζεται από μια ομάδα εδώ και θα το χρησιμοποιήσω για την επόμενη έρευνά μου. Στο MIT μερικοί έχουν κάτι που μοιάζει με τατουάζ, το οποίο, όμως, στην πραγματικότητα είναι διάφορα ηλεκτρόδια κολλημένα επάνω στο δέρμα, τα οποία καταγράφουν στοιχεία από το σώμα τους. Καταγράφουν τα “σπιντόμετρα” και τα “θερμόμετρα” του σώματος. Θέλουμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε κάτι που να το φοράς και να σου δείχνει σε τι κατάσταση βρίσκεται το σώμα σου. Εγώ, ας πούμε, είμαι πολύ πιεσμένος με τον χρόνο και υπάρχουν ορισμένες στιγμές της ημέρας που το μυαλό μου μπορεί να εκτελέσει σωστά κάποιες συγκεκριμένες ενέργειες. Καθώς είμαι τόσο πιεσμένος με αυτά που κάνω, ξεχνάω να δω τι κάνει το σώμα μου, το οποίο δεν έχει κάποιον τρόπο να με “ειδοποιήσει” για την κατάστασή του».
Εννοείτε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το σώμα μας τις στιγμές προτού αποσυντονιστεί και καταρρεύσει; «Η συγκεκριμένη έρευνα σε αυτό το πεδίο έχει προχωρήσει. Θα είναι κάτι σαν ρολόι το οποίο προσαρμόζεται στα δικά σου δεδομένα και θα σου λέει διάφορα πράγματα για σένα, ξεκινώντας από τις απλές δραστηριότητες, όπως, για παράδειγμα, ότι κάθεσαι πολλή ώρα στο γραφείο και πρέπει να κινηθείς λίγο. Θέλουμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε μια πολύ μικρή συσκευή την οποία θα φοράς και θα μετράει διάφορα στοιχεία στο σώμα σου. Ετσι, κάποτε θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε ποιες είναι οι κατάλληλες στιγμές για να κάνουμε συγκεκριμένες δουλειές. Επίσης, θα πρέπει να συμμετέχεις και εσύ ο ίδιος και να δίνεις στοιχεία μόνος σου σε αυτή τη μικροσυσκευή. Την ώρα που δεν αισθάνεσαι καλά σωματικά ή πνευματικά, θα πατάς το κουμπί και αυτό θα καταγράφει τις παραμέτρους του οργανισμού σου, θα τις αποθηκεύει και την επόμενη φορά που θα πλησιάζεις στην ίδια κατάσταση, θα σε προειδοποιεί. Επίσης, θα μπορείς να προγραμματίζεις τη συσκευή ώστε να υπολογίζει τις παραμέτρους σου όταν νιώθεις σε πολύ καλή κατάσταση και δημιουργικός σωματικά ή πνευματικά, οπότε κάθε φορά που θα είσαι σε παρόμοια διάθεση θα σε ειδοποιεί».
Προσπαθούμε να φανταστούμε την εικόνα των ανθρώπων που θα συμπεριφέρονται με βάση αυτή τη συσκευή. «Νομίζω ότι αυτό θα είναι το επόμενο μεγάλο βήμα μετά τη δημιουργία του PC, διότι θα αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε τι “λέει” το σώμα μας στο μυαλό μας. Κάθε στιγμή το κορμί “μιλάει” με το μυαλό, χωρίς όμως εμείς να το αντιλαμβανόμαστε. Θα αρχίσουμε έτσι να διαχειριζόμαστε τις εσωτερικές διαδικασίες του σώματός μας. Αυτό με ενδιαφέρει πάρα πολύ, επειδή έχει σχέση με το επόμενο πεδίο με το οποίο θέλω να ασχοληθώ και μπορεί να μοιάζει λίγο τρελό, αλλά γίνεται».
Εδώ που ήρθαμε είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε τα πάντα... «Ξέρουμε, λοιπόν, ότι ο εγκέφαλος, όταν ανακαλεί κάποια ανάμνηση ή κάποια γνώση, παράγει συγκεκριμένα κύματα κάθε φορά. Σε πειράματα που έχουμε κάνει σε ποντίκια διαπιστώσαμε ότι αν τους δώσουμε ένα φάρμακο με το οποίο χάνουν τη μνήμη τους και μετά μεταφέρουμε στον εγκέφαλό τους τα κύματα κάποιας συγκεκριμένης γνώσης, τα οποία έχουμε καταγράψει από πριν, τότε αυτά θυμούνται αμέσως τι πρέπει να κάνουν. Αυτό θέλω να το μεταφέρω ως εφαρμογή και στον άνθρωπο. Επειδή τα εγκεφαλικά κύματα που παράγει κάθε γνώση είναι ίδια για όλους τους ανθρώπους, πολύ πιθανόν να μπορούμε να μεταφέρουμε έτσι άμεσα τη γνώση στους ανθρώπους. Είναι κάτι που είδαμε στην ταινία “The Μatrix”, αν θυμάστε».
Είναι εφικτό αυτό; «Θα γίνει, αλλά δεν ξέρουμε πότε. Υπάρχει και μια ακόμη πιο σημαντική εφαρμογή αυτού του πειράματος, η οποία είναι πολύ πιο κοντά στην πραγματοποίησή της. Εφόσον ήδη έχουν κατασκευαστεί ρομπότ τα οποία μπορεί κάποιος να κατευθύνει με τη σκέψη – ακριβώς με τα εγκεφαλικά ραδιοκύματα που προανέφερα –, αντί να κατευθύνουμε πλέον ένα ρομπότ, πρόκειται να φτιάξουμε κάτι που θα φοριέται σε όλο το σώμα από ανθρώπους με ολική αναπηρία. Αυτό θα υπακούει στην επιθυμία και στη σκέψη τους, εκτελώντας τις κινήσεις που θέλουν».
Δηλαδή κάποιος που θα φοράει αυτό το «ολόσωμο ρομπότ» θα μπορεί να σκέπτεται «θέλω να σηκώσω το δεξί μου χέρι» και αυτό θα το σηκώνει για λογαριασμό του;«Ακριβώς. Αυτό, μάλιστα, μπορεί να έχει τη μορφή ενός τζιν παντελονιού ή ενός μπουφάν. Δεν χρειάζεται να είναι κάτι αντιαισθητικό».
Τι θα συμβεί, όμως, αν πέσουν αυτά στα χέρια των στρατιωτικών; Πώς θα το αποφύγουμε αυτό; «Κοιτάξτε σύμπτωση. Εδώ, στους επάνω ορόφους του συγκεκριμένου κτιρίου, έχουμε το Ινστιτούτο Στρατιωτικής Νανοτεχνολογίας. Το κτίριο στο οποίο βρισκόμαστε τώρα τυπικά δεν ανήκει στο MIT και αυτό σημαίνει ότι θεωρητικά έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε έρευνες που έχουν σχέση με όπλα. Εγώ, ως άνθρωπος, ως επιστήμονας και γενικά ως χαρακτήρας, δεν θα επέτρεπα ποτέ στον εαυτό μου να εμπλακεί σε έρευνα για οτιδήποτε μπορεί να σκοτώσει κόσμο. Ούτε αφήνω τους φοιτητές μου να το κάνουν αυτό. Οι γιατροί υπόσχονται ότι δεν θα κάνουν ποτέ κάτι κακό στον άνθρωπο, οι επιστήμονες όμως δεν έχουν ανάλογο όρκο. Θέλω να δημιουργήσω “τον όρκο των επιστημόνων”, που θα είναι όπως ο όρκος του Ιπποκράτη. Οχι ότι αυτό θα αποτρέψει οπωσδήποτε κάποιον από το να κατασκευάσει νέα πυρηνικά όπλα ή σφαίρες, ωστόσο έτσι, πρώτον, θα αρχίσει να υπάρχει ένα στίγμα εις βάρος του και, δεύτερον, θα υπάρχει η δυνατότητα να δικαστεί και να φυλακιστεί».
Στην ξενάγηση που μας κάνατε περάσαμε και από τις αίθουσες που έδιναν εξετάσεις οι φοιτητές. Αναρωτιόμαστε ποια είναι η διαδικασία για να σε δεχτούν στο ΜΙΤ. Αρκεί μόνο να είσαι αυτό που λέμε έξυπνος; «Στο MIT, όταν κάνεις αίτηση, στέλνεις δύο φακέλους. Εναν με τα ακαδημαϊκά προσόντα σου και το όραμα που έχεις για τον κλάδο σου και έναν δεύτερο με τα φορολογικά στοιχεία των γονιών σου. Επειδή το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι τα ακαδημαϊκά προσόντα σου, ανοίγουν πρώτα αυτόν τον φάκελο και αν διαπιστώσουν ότι σε θέλουν, μόνο τότε ανοίγουν τον φάκελο με τα οικονομικά σου στοιχεία και ανακαλύπτουν αν θα τους πληρώσεις εσύ για τις σπουδές σου ή αν θα σε πληρώνουν αυτοί. Δεν έχει καμία σημασία εδώ αν η οικογένειά σου είναι από γκέτο ή εκατομμυριούχοι. Αυτό, ωστόσο, έχει ως συνέπεια ότι στο ΜΙΤ έχουμε είτε πάρα πολύ φτωχούς που δεν πληρώνουν τίποτε είτε πάρα πολύ πλούσιους. Δεν έχουμε άτομα μεσαίας οικονομικής κατάστασης, διότι αυτοί θα έπρεπε να πληρώσουν κάποιο ποσό και δεν το αποφασίζουν εύκολα».
Γι’ αυτό οι φοιτητές σας που συναντήσαμε μοιάζουν τόσο καθημερινοί Αμερικανοί.«Ολοι οι φοιτητές που έχω δεχτεί εγώ προέρχονται από οικογένειες οι οποίες ζούσαν στα γκέτο ή δεν έχουν καθόλου γονείς. Το πώς έχεις μεγαλώσει δεν έχει καμία σχέση με το τι σου αρέσει να κάνεις, αν θέλεις να ασχοληθείς με τη χημεία, τη φυσική ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό που σίγουρα έχω διαπιστώσει είναι ότι όσοι έχουν έρθει για να δουλέψουν εδώ στο εργαστήριο, ανεξάρτητα από το που έχουν μεγαλώσει, μέσα από την επιθυμία τους για έρευνα και επιστήμη, καταλήγουν να είναι όλοι σωστοί άνθρωποι».
Ετσι εξηγείται η ιδέα που είχατε για τα βραβεία Νομπέλ για παιδιά, τα οποία δίνονται στην «καλύτερη ερώτηση»; «Η ερώτηση και η περιέργεια έχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι η αρχή των πάντων στην επιστήμη και, δεύτερον, καθώς όλα τα παιδιά του κόσμου έχουν απορίες και ερωτήματα, σκέφτηκα ότι αυτή είναι μια απόλυτα δημοκρατική διαδικασία για τη βράβευση ενός παιδιού».
Υπάρχει το γνωστό ερώτημα «αν ο άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται», το οποίο όσο επαναλαμβάνεται τόσο πιο αφοριστικό και γελοίο ακούγεται. Νιώθουμε ότι εσείς έχετε τη δυνατότητα μέσα από το αντικείμενό σας να το επαναδιατυπώσετε σωστά, ίσως και να το απαντήσετε. «Πραγματικά, μάλλον αυτό είναι το λάθος ερώτημα και ίσως η σωστή ερώτηση είναι πώς μπορείς να παντρέψεις καλύτερα τα γονίδια με το περιβάλλον ώστε να έχεις το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Κοιτάξτε, ακόμη και τα γονίδια, τα οποία νομίζαμε ότι είναι κάτι το οποίο έχεις και δεν γίνεται καθόλου να αλλάξει, τώρα, όσο προχωράμε σε αυτόν τον τομέα, καταλαβαίνουμε ότι αλλάζουν. Ακόμη και τη σωστή ερώτηση λοιπόν – για το πώς θα παντρέψουμε καλύτερα τα γονίδια με το περιβάλλον – δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για να την απαντήσουμε. Το όλο θέμα, όμως, είναι η αλληλεπίδρασή τους, και είναι βασικό ερώτημα. Για παράδειγμα, ολόκληρη η αυτοκρατορία της ΕΣΣΔ ήταν βασισμένη πάνω στο περιβάλλον και καθόλου στα γονίδια. Και τι πέτυχε με αυτό; Παρ’ όλο που είχε πολύ υψηλό επίπεδο στη φυσική, και σε πολλές άλλες επιστήμες, όλη η ιδεολογία ήταν χάλια και κατέρρευσε επειδή ποτέ δεν κατάλαβαν ότι πρέπει να υπολογίσουν και τη φύση του ανθρώπου».
Την αποτυχία πώς την αντιμετωπίζετε; «Κοιτάξτε, αν στην έρευνα έχεις κυρίως επιτυχίες, τότε δεν κάνεις σωστή επιστήμη, διότι αυτό είναι απλώς μελέτη, δεν είναι προσπάθεια για ανάπτυξη. Η αποτυχία είναι αναγκαία για να κάνεις τελικά τα σωστά πράγματα. Και το ουσιαστικό είναι να γίνεις όσο χοντρόπετσος χρειάζεται ώστε να αντέχεις αρκετές αποτυχίες. Στο MIT μάς επιτρέπουν να έχουμε αποτυχίες. Η αποτυχία δεν τιμωρείται».
Τι σας λένε δηλαδή εδώ; Οτι μπορείτε να αποτύχετε ελεύθερα; «Η αποτυχία σου εδώ έχει την εξής αντιμετώπιση: “Mπράβο που μας έμαθες μέσα από το λάθος σου τι δεν πρέπει να επαναλάβουμε. Δεν σε θεωρούμε ηλίθιο, σε θεωρούμε άγιο, γιατί μας έμαθες τι δεν πρέπει να ξανακάνουμε”. Και το Χάρβαρντ έχει αρχίσει τελευταία να ακολουθεί αυτή την κατεύθυνση και να καταλαβαίνει ότι το να αφήσεις τον άλλον να κάνει λάθος είναι τελικά μεγάλη υπόθεση».
Αυτό, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, ισχύει ακόμη και για την καθημερινότητά μας... «Φυσικά! Αν τιμωρείς κάποιον όποτε τρώει τα μούτρα του, τότε δεν θα ξεκινήσει πάλι εύκολα για να πετύχει τον στόχο του. Πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχει ρίσκο σε όλα».
Ο Καμύ έχει γράψει «δεν με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που δεν κάνουν τίποτε, με ενδιαφέρουν αυτοί που φτάνουν ως τον γκρεμό και ξαναγυρίζουν». «Ωραίο. Θα το γράψω εδώ στον πίνακα να το βλέπουν οι φοιτητές μου. Εδώ, πάντως, φτάνουμε καθημερινά ως τον “γκρεμό”. Από την πρόεδρο ως τον τελευταίο φοιτητή, είμαστε κάθε ημέρα όλοι πολύ τσιτωμένοι. Η επιστημονική έρευνα είναι σαν να βρίσκεσαι πάνω σε έναν κινούμενο διάδρομο. Πρέπει να τρέχεις συνέχεια, απλά και μονό για να μείνεις στο ίδιο σημείο, και αν θέλεις να πας λίγο πιο μπροστά, πρέπει να τρέξεις ακόμη πιο γρήγορα από ό,τι ο διάδρομος».
Ναι, αλλά έχει τεράστια αίγλη να λες ότι είσαι στο ΜΙΤ. «Πολύς κόσμος δουλεύει εδώ χωρίς καν να πληρώνεται, κυρίως επειδή το MIT σού ανοίγει πόρτες. Σε αυτό, όμως, υπάρχει ένας κίνδυνος. Επειδή εδώ μας παροτρύνουν να κάνουμε πράγματα που έχουν αντίκτυπο σε παγκόσμιο επίπεδο, αν αρχίσουμε να λέμε “εφόσον το λέει το MIT, είναι σωστό”, τότε έχουμε χάσει το παιχνίδι. Εδώ δεν υπάρχει το αλάθητο του πάπα και αυτή είναι η διαφορά μεταξύ επιστήμης και θρησκείας».
Η περιβόητη «μύτη» που δημιουργείτε εδώ στο εργαστήριο, η οποία θα ανιχνεύει διάφορες μορφές καρκίνου, πρέπει να σας αφαιρεί όλον τον χρόνο και όλη την ενέργεια. «Ασχολούμαστε ταυτόχρονα με πέντε-έξι πράγματα αυτόν τον καιρό. Αλλά αυτό που κάνω τώρα με τις “μύτες” οι οποίες μπορούν να διαγνώσουν τον καρκίνο είναι ένα από τα σημαντικότερα. Εχουμε φτιάξει τρία μηχανήματα τα οποία μπορούν να μυρίσουν καλύτερα από ό,τι μυρίζει ο σκύλος. Διάβασα μια μελέτη το 1994 για ένα τεριέ το οποίο είχαν εκπαιδεύσει να μυρίζει τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Τότε σκέφτηκα ότι αν μπορεί να το κάνει ένα σκυλί αυτό, εγώ μπορώ στο εργαστήριο να το κάνω καλύτερα. Ετσι φτιάξαμε αυτές τις τρεις “μύτες” και πλέον είμαστε ικανοί να αναγνωρίζουμε συγκεκριμένες μορφές καρκίνου 100 φορές καλύτερα από ό,τι το σκυλί!».
Δεν σας έχουν πλησιάσει ήδη εταιρείες οι οποίες «μυρίστηκαν» επιτυχία και δολάρια; «Οντως. Αλλά εγώ το ονειρεύομαι αλλιώς το πράγμα. Θέλω να τοποθετήσω 50.000 “μύτες” στα σπίτια, στα ταβάνια, όπως είναι οι αισθητήρες καπνού, και να μυρίζουν όλα τα μόνιμα μέλη του σπιτιού για να τα ειδοποιούν. Αυτό θέλω να κάνω – και θα το κάνω».
Ολα αυτά που κάνετε, πέρα από την απόλυτη επιθυμία για έρευνα και επιστήμη, έχετε καταλάβει από ποια ακριβώς εσωτερική ανάγκη σας πηγάζουν; «Κάποιος δημοσιογράφος είχε ρωτήσει τον Στιβ Τζομπς τι είναι αυτό που τελικά θέλει και τι επιδιώκει, και αυτός απάντησε: “Θέλω να στείλω ένα σήμα, ένα ντινγκ, στο Σύμπαν και αυτό να μου απαντήσει”. Αυτό θέλω και εγώ: Θέλω να στείλω ένα “ντινγκ” στη φύση και αυτή να μου απαντήσει».
* Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο BHMagazino στις 22 Ιανουαρίου 2012
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου